Jolanta Jasińska-Mrukot: O żołądku, sercu, wątrobie rozmawiamy zwyczajnie, a jeśli chodzi o seks, to traktujemy go jak coś odrębnego, a nawet nie naszego…
Bogumiła Konieczna: Jeśli patrzę na to z perspektywy zawodowej, to człowiek rodzi się jako istota seksualna. Seksualność rozwija się tak, jak wszystkie inne obszary naszego funkcjonowania: sfera poznawcza, somatyczna, emocjonalna. To wszystko razem ze sobą współgra. Jeśli rozwój przebiega prawidłowo, nic go nie zaburza, to my się prawidłowo rozwijamy i kształtujemy, wraz z seksualnością.
A jak traktujemy seksualność, tu i teraz?
– Na seksualność wpływają wszystkie aspekty prawno-społeczne i obyczajowe, i rzeczywiście seksualność jest traktowana tak, jakby jej nie było. Albo nie powinno jej być, a w dorosłym życiu ma służyć jedynie do prokreacji. Czyli w tym myśleniu cofamy się…
…do średniowiecza?
– Rzeczywiście, w średniowieczu nie było tej części naukowej, a zastąpiono ją mitami, mistyką. Współcześnie, mimo, że nauka jest tak rozwinięta i wiemy tak wiele, to operuje się wiedzą na poziomie mistyki i obyczajów ludowych. Dobrym przykładem jest to, jak postrzegamy seksualność dzieci.
Wiele osób zapyta, czy coś takiego w ogóle istnieje, jak seksualność dziecka?
– Powtórzę, człowiek to istota seksualna od urodzenia, a zwieńczeniem dorastania jest to, że ta sfera integruje się ze sferą uczuciową i emocjonalną, wówczas mówimy o dojrzałości seksualnej. A wcześniejsze etapy, to okres kształtowania się naszej tożsamości seksualnej. Badania dowodzą, że zmiany w okresie prenatalnym mogą wpływać na naszą seksualność, w tym tożsamość płciową. Sam fakt, że kształtują się narządy płciowe, nasza płeć w wieku prenatalnym, to już jest nasza seksualność. Płeć jest związana z seksualnością, a kobieta w ciąży znając płeć swojego dziecka kupuje odpowiednie ubranka, różowe albo niebieskie, przygotowuje odpowiednio do płci dziecka pokoik. To już kształtuje tożsamość seksualną, a około drugiego roku życia pojawia się świadomość, że istnieje kobieta i mężczyzna. Potem dziecko dostrzega, że inaczej zachowuje się kobieta, inaczej mężczyzna, inaczej są ubrani. To są aspekty związane z naszą seksualnością.
Na początku rozmowy powiedziała pani, że jeśli nic naszego rozwoju nie zaburza, to rozwijamy się prawidłowo. A co może zaburzyć rozwój sfery seksualnej?
– Na przykład przemoc seksualna, zbyt wczesny dostęp do pornografii, brak edukacji seksualnej. Wówczas mogą następować zaburzenia preferencji seksualnej, okazuje się potem, że 20-letni mężczyźni są uzależnieni od pornografii. Albo może być tak, że mężczyźni boją się dojrzałych kobiet, bo oglądali pornografię i to na nich wpłynęło. Etap, w którym bardzo dużo dzieje się w aspekcie seksualności, to wiek przedszkolny. Dzieci są wszystkiego bardzo ciekawe. Małe dzieci lubią biegać nago, a my uczymy je, że tak się nie robi. Dziecko zadaje mnóstwo pytań, podgląda dorosłych, bo jest zainteresowane budową anatomiczną. I to jest jak najbardziej naturalne, bo jest ciekawość poznawania. Później ten rozwój przechodzi w etap dojrzewania, a następnie w etap relacji z płcią przeciwną. Jeśli któryś z tych etapów rozwoju będzie zaburzony, to wpływa na całe życie.
Wspomniała pani o pornografii, czy dużo osób trafia do pani z takim uzależnieniem?
– Uzależnienie od pornografii to jedna z nazw, dzisiaj się mówi o hiperseksualności, czyli nadaktywności seksualnej. Takich osób jest dużo. A uzależnienie od pornografii daje takie same zmiany, jak uzależnienie od alkoholu czy narkotyków. Mimo, że to nie jest substancja chemiczna, to robi człowiekowi takie samo spustoszenie w mózgu. Jeśli zaczyna oglądać pornografię dziecko siedmio, czy ośmioletnie, to jego rozwój już inaczej przebiega, a efektem jest uzależnienie, które trzeba leczyć.
Uzależnienie od pornografii dotyczy wyłącznie mężczyzn?
– Dotyczy głównie mężczyzn. W ciągu kilkunastu lat trafiła do mnie jedna kobieta, która była uzależniona od pornografii. To jest bardzo duży problem w dobie powszechnego internetu, bo pornografię zaczynają już oglądać dzieci w bardzo wczesnym wieku. I nie dostają żadnej edukacji, czym jest pornografia i jakie są konsekwencje jej oglądania.
Mówi pani o edukacji seksualnej?
– Tak. Bo dorośli najczęściej widzą to tak, że sfera seksualności dzieci nie dotyczy. Ale każdy, kto ma dziecko, doskonale widzi, że to zainteresowanie istnieje. W krajach, gdzie edukacja seksualna jest wprowadzana od najmłodszych lat, inicjacja seksualna następuje dużo później. Także rozumienie pewnych tematów jest dużo większe, co sprawia na przykład, że zgłaszanie spraw związanych z przemocą seksualną jest dużo większe. Dawanie dzieciom wiedzy, oczywiście dostosowanej do wieku i etapu rozwojowego, wpływa pozytywnie. Edukacja seksualna to nie jest tylko wiedza o antykoncepcji, czy jak zakładać prezerwatywę na banana. Bo tak się najczęściej jedynie kojarzy. Edukacja seksualna to nauka asertywnych zachowań, nauka odmawiania i przyjmowania tej odmowy. Czyli to szeroki zakres kompetencji społecznych. Edukacja seksualna nie wprowadza zakazów typu „nie róbcie”, ona daje wiedzę, dzięki której dziecko nie wchodzi w coś, do czego nie jest gotowe. Programy opierające się jedynie na nurcie wstrzemięźliwości współżycia nie są skuteczne. Zakazy nie działają. Nie boimy się programów profilaktycznych przeciwko narkotykom, alkoholowi, a dotyczących seksualności się boimy.
Kiedy współczesny młody człowiek rozpoczyna inicjację seksualną?
– Według badań w Polsce, u chłopców to 18 lat, a u dziewcząt 19 lat. Niestety zdarza się, że i 13- 14-latki rozpoczynają współżycie, ale na całym świecie przyjmuje się, że wiek powyżej 15 lat to czas, kiedy inicjacja seksualna się pojawia. Istotniejsze myślę jest to, że około 40 proc. nastolatków podejmuje współżycie bez zabezpieczenia, ponieważ odbywa się to bez podstawowej wiedzy, bez kompetencji. Trzeba z dziećmi rozmawiać, na różnych poziomach rozwoju i przekazywać im wiedzę, to sprawi, że te pierwsze kontakty seksualne opóźnią się. Są też programy dla rodziców w tym zakresie, te przynoszą najlepsze efekty.
Gdyby była u nas edukacja seksualna, to jaką „dawkę” wiedzy powinno dostać właśnie dziecko 7-8 -letnie?
– Siedem, osiem lat to w rozwoju seksualnym dziecka wiek nazywany latentnym, a to oznacza, że w tym wieku temat seksualności jest spychany przez inne ważne obszary funkcjonowania dziecka, które się wtedy mocno rozwijają. To jest czas szkoły, nauki czy relacji koleżeńskich i rozwoju społecznego. Ale to nie oznacza, że seksualność jest wyciszona. Dzieci między sobą o tematach związanych z seksem już rozmawiają, mówiąc, że ktoś starszy ma dziewczynę, albo dziewczyna ma chłopaka. Pojawiają się u mnie rodzice dzieci w tym wieku, zaniepokojeni, że syn w Google pisze „pornografia”, albo pyta, co to jest pornografia. Tych pytań pojawia się więcej.
Co wtedy trzeba odpowiedzieć dziecku?
– Każde dziecko jest inne, każdy rodzic jest inny, ale przede wszystkim powinna to być odpowiedź prawdziwa i naturalna. W takim skrócie możemy powiedzieć, że pornografia to filmy, które niosą ze sobą nieprawdziwą treść. I że jest w życiu ludzi dorosłych coś takiego jak seks. Dziecko musi usłyszeć, że pornografia to nie jest prawdziwe życie, bo w filmie można wszystko pokazać. Ale ponieważ dziecko jeszcze nie rozróżnia prawdy od fałszu, odbiera wszystko dosłownie, więc najlepiej chronić je przed kontaktem z pornografią. Choć gdziekolwiek nie spojrzymy, to seksualność jest pokazywana na zewnątrz, wystarczy popatrzeć na reklamy. Mieliśmy reklamę komputerów, gdzie była kobieta w bieliźnie z napisem „sklep daje na prawo i lewo”. Albo sklep budowlany, gdzie reklamowano silikony, na którym była kobieta z bujnym biustem. Dzieci mają z tym styczność wszędzie, więc trzeba z nimi rozmawiać, żeby seks nie był uprzedmiotowiony.
Dorośli inaczej odbierają filmy pornograficzne?
– Wielu mężczyzn również bardzo realnie odbiera te filmy, przyjmując wszystko za prawdę. Przyjmują, że to realne, żeby mężczyzna miał wzwód przez trzy godziny, a przecież taki film jest nagrywany przez wiele dni. Narządy płciowe bywają w takich filmach sztuczne, to wszystko nie jest realne. A mężczyźni potem mają różnego rodzaju dysfunkcje, zaburzenia seksualne, bo przyjmują, że tak właśnie powinno być. Edukacją staje się film pornograficzny, albo to, co usłyszą od kolegów, których wiedza jest taka sama.
Czy dużo jest takich mężczyzn, którzy cierpią, bo ich życie nie jest takie jak w filmie?
– Najwięcej mężczyzn cierpi z powodu różnych zaburzeń seksualnych, które mogą mieć różne przyczyny. Bywa, że przychodzą zdrowi mężczyźni, którzy mają wyobrażenie, jak być powinno, a nie jest. Albo przychodzi para, bo kobieta nie ma orgazmu, więc uważają, że powinni się rozstać. To pokazuje, że brakuje wiedzy, a oni są zupełnie zdrowi. Brak wiedzy dotyczy tak 20-letnich, jak i 50-letnich pacjentów. A skoro rodzice nie mają wiedzy, to i u dzieci jest tak samo. Tymczasem wiedza pozwala się harmonijnie rozwijać, seksualizm to nasza najbardziej intymna sfera, wymagająca umiejętności rozmawiania ze sobą.
Co może pani jeszcze powiedzieć o swoich pacjentach?
– To najczęściej osoby w wieku 25-50 lat, mężczyźni i kobiety. Mężczyźni najczęściej z problemem przedwczesnego wytrysku, zaburzeniami erekcji, albo uzależnieniem od pornografii. U kobiet najczęstszym problemem jest brak potrzeb seksualnych, albo zaburzenia bólowe, które uniemożliwiają współżycie seksualne. Oczywiście, u mężczyzn też się pojawia problem braku potrzeb seksualnych. Wpływa na to nasz styl życia. Problemy ze snem, nadmiar pracy i brak czasu dla siebie, stres, mają wpływ na dysfunkcje seksualne. Choroby też, więc na początku zawsze sprawdzam, czy medycznie nic się nie dzieje, na przykład z hormonami. Ale do mnie najczęściej trafiają osoby, które już mają za sobą konsultacje medyczne i to często lekarz odsyła ich do mnie.
Czyli pacjenci rozmawiają z lekarzami o problemach z seksem?
– U nas o seksualności nawet w gabinetach lekarskich rozmawia się rzadko. Czasem to choroby, a czasem to leki powodują dysfunkcje seksualne, szczególnie leki na choroby przewlekłe, np. na nadciśnienie lub cukrzycę. Pacjent latami się leczy i ani razu nie rozmawia o seksie z lekarzem, choć od lat ma z tym problem. Niczego lekarzowi nie sygnalizuje, a ten o sferę seksu sam nie zapyta. Dzwonek alarmowy odzywa się – i to, niestety, nie zawsze – kiedy długo trwający problem medyczny poważnie wpływa na psychikę.
To oznacza, że powiedzenie „W zdrowym ciele zdrowy duch” ma też odniesienie do seksu.
– Oczywiście. Seksualność to nie jest coś z boku, jako niezależne funkcje medyczne w naszym organizmie, one są powiązane ze wszystkimi mechanizmami. Tak jest, że w zdrowym ciele zdrowy duch i zdrowa seksualność. Jak się zaczyna coś dziać z naszym ciałem, to też może się dziać z seksualnością.
Z tego, co pani mówi, niewiedza i traktowanie seksualności jako tabu, bywa źródłem problemów, których można było uniknąć.
– Tak, wystarczyłoby zgłosić lekarzowi, zapytać się, ale o tym się z lekarzem nie rozmawia. Potem człowiek przed pięćdziesiątką ma problem ze wzwodem od trzech lat i nie łączy tego z tym, że od trzech lat bierze leki na serce. A wystarczyło popatrzeć na ulotkę załączoną do leków, gdzie jako skutek uboczny podawana jest impotencja. Trzeba więc wrócić do lekarza i o tym porozmawiać. Czasem to kwestia zamiany leku, który w swoich skutkach ubocznych nie będzie miał impotencji. Ale bywa, że nie da się zmienić leków, wtedy jest możliwość brania leków wspomagających funkcje seksualne. Trzeba jednak coś z tym robić, bo jak długo coś dzieje się nie tak, to obawy tylko potęgują problem.
Czy ma pani pacjentów w wieku senioralnym?
– Tacy także do mnie przychodzą, bo to wcale nie jest tak, że ta sfera seniorów nie dotyczy. W 1997 roku, kiedy pojawiła się viagra, jeśli już mówimy o sprawach medycznych wpływających na seksualność, to leki dają możliwość, żeby cieszyć się seksualnością długo. Przecież do śmierci jesteśmy istotami seksualnymi. Ale na różnych etapach ma to różne funkcje.
Czułość jest sferą seksualną?
– Tak, oczywiście, bliskość to sfera seksualna.
Kto wykazuje się większą inicjatywą, żeby pójść do seksuologa, mężczyzna czy kobieta?
– Do psychologa, psychoterapeuty przychodzą częściej kobiety. Ale do seksuologa częściej przychodzą mężczyźni, bo sfera seksualna dla mężczyzn jest bardzo ważna. To mężczyźni zabierają ze sobą partnerki do seksuologa, szukając rozwiązania. W moim gabinecie ponad osiemdziesiąt procent to panowie. To sfera, która szybciej przyprowadzi mężczyznę do specjalisty, niż jakakolwiek inna.
Czy wykształcenie, świadomość też w tym wypadku gra jakąś rolę?
– To też potwierdzają wszystkie badania naukowe, że wiedza i podejście do tematu seksualności jest skorelowane z wykształceniem, a także miejscem zamieszkania. Wykształcony mężczyzna z większego miasta naukowo i racjonalnie będzie podchodził do tematu seksualności, a także szukał rozwiązania problemów.
Czy tło seksualne jest najczęstszą przyczyną zdrad w związkach?
– Analizując sytuację zdrad, to nie tylko kwestia seksualności jest przyczyną. To jest wieloczynnikowe, często znajdujemy potem inne podłoża, że do tego doszło. Nie traktowałabym tego tak zero-jedynkowo, że brak seksu powoduje zdrady. Do braku seksu coś doprowadziło. To bardzo często są przyczyny psychologiczne, takie relacyjne, a zdrada bywa już taką ostatecznością. Zdrada nie zawsze powoduje całkowity rozpad związku. Niekiedy powoduje ogromną zmianę i wzmocnienie relacji między kobietą i mężczyzną.
Dużo się ostatnio mówi o tożsamości płciowej, orientacji seksualnej i w ogóle o mniejszościach seksualnych. Takie osoby są w społeczeństwie, czy to „ideologia”?
– Zdarzają się nastolatki, które eksperymentują i poszukują, ale to później w tym zakresie się nie rozwija. Jednak są przypadki, kiedy to rozwija się od najmłodszych lat i to nie jest żadna ideologia! Te osoby doświadczają ogromnego stresu, problemów psychicznych. Doświadczają przemocy i to najczęściej w szkole od swoich rówieśników, więc wiedza powinna tam docierać. Wiedza dałaby możliwość zaopiekowania się takimi osobami.
To, że ma pani pacjentów, pokazuje, że specjalista seksuolog jest potrzebny. Coś się w tej sferze zmieniło…
– Oczywiście, że tak. W ostatnich latach olbrzymim plusem jest to, że psycholodzy, pedagodzy, psychoterapeuci oraz lekarze zaczynają się dokształcać w seksuologii, ponieważ wszystkie te studia, które uczą pracy z człowiekiem, nie przekazują wiedzy, kompetencji w zakresie seksuologii. Jestem kierownikiem merytorycznym studiów podyplomowych z seksuologii i jest tam lekarz psychiatra, lekarz ginekolog. Oni chcą mieć więcej wiedzy do pracy z pacjentami.
Czytaj także: Internet robi miazgę z psychiki naszych dzieci. „Rodzice są bezradni”
