W tym przewodniku wyjaśnimy, czym dokładnie są te substancje, jak wpływają na nasze ciało i od czego zacząć swoją przygodę z naturalną suplementacją.
Czym są adaptogeny? Definicja i historia
Najprościej rzecz ujmując, adaptogeny to unikalna grupa nietoksycznych roślin (ziół, korzeni i grzybów), które pomagają organizmowi radzić sobie ze stresem fizycznym, chemicznym i biologicznym. Ich nazwa pochodzi od łacińskiego słowa adaptare, co oznacza „przystosowywać”.
Choć w medycynie chińskiej (TCM) i Ajurwedzie stosowane są od tysięcy lat, zachodnia nauka zainteresowała się nimi dopiero w połowie XX wieku. Termin ten wprowadził w 1947 roku radziecki toksykolog Mikołaj Lazarew. Początkowo badania nad nimi prowadzono na potrzeby wojska i kosmonautów, szukając substancji, które zwiększą wytrzymałość żołnierzy bez skutków ubocznych typowych dla stymulantów.
Aby roślina mogła zostać uznana za adaptogen, musi spełniać trzy kluczowe warunki (tzw. definicja Brekhmana):
-
Musi być nietoksyczna w normalnych dawkach terapeutycznych.
-
Musi wywoływać niespecyficzną odpowiedź organizmu (zwiększać odporność na szeroki wachlarz stresorów).
-
Musi mieć działanie normalizujące – przywracać równowagę (homeostazę) niezależnie od kierunku zmian chorobowych.
Najważniejsze właściwości adaptogenów
Działanie adaptogenów często porównuje się do termostatu. Gdy temperatura w pokoju jest za wysoka, termostat ją obniża; gdy za niska – podnosi. Podobnie działają te rośliny na nasz układ hormonalny i nerwowy.
Główne mechanizmy działania obejmują:
-
Regulację osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA): Pomagają kontrolować poziom kortyzolu (hormonu stresu).
-
Ochronę neuroprotekcyjną: Wspierają zdrowie mózgu i układu nerwowego.
-
Wsparcie mitochondriów: Pomagają w efektywniejszym wytwarzaniu energii komórkowej.
Co ważne, adaptogeny nie działają jak kofeina. Nie dają nagłego „strzału” energii, po którym następuje gwałtowny spadek (tzw. zjazd). Zamiast tego budują stabilną, długofalową wytrzymałość organizmu.
Kiedy warto zacząć suplementację adaptogenami?
Nie każdy potrzebuje adaptogenów, ale w dzisiejszym świecie grupa osób, które mogą z nich skorzystać, jest bardzo szeroka. Warto rozważyć ich włączenie do diety, jeśli:
-
Odczuwasz przewlekłe zmęczenie: Budzisz się niewyspany mimo przespania nocy.
-
Żyjesz w ciągłym stresie: Masz wymagającą pracę, trudną sytuację rodzinną lub emocjonalną.
-
Masz problemy z koncentracją: Doświadczasz tzw. „mgły mózgowej” (brain fog).
-
Intensywnie trenujesz: Chcesz poprawić regenerację po wysiłku fizycznym.
-
Masz obniżoną odporność: Często łapiesz infekcje.
Wskazówka: Adaptogeny najlepiej sprawdzają się jako wsparcie zdrowego stylu życia, a nie jako zamiennik snu czy zbilansowanej diety.
Najpopularniejsze adaptogeny i ich działanie
Wybór odpowiedniego preparatu może być trudny, ponieważ każda roślina ma nieco inną specyfikę. Oto zestawienie najpopularniejszych adaptogenów:
| Adaptogen | Główne zastosowanie | Dla kogo? |
| Ashwagandha (Witania ospała) | Wyciszenie, poprawa jakości snu, redukcja lęku. | Dla osób zestresowanych, mających problemy z zasypianiem. |
| Różeniec górski (Rhodiola Rosea) | Energia, koncentracja, poprawa nastroju. | Dla pracowników umysłowych, studentów i sportowców. |
| Żeń-szeń (Panax Ginseng) | Witalność, libido, ogólna energia życiowa. | Dla osób szukających pobudzenia i wzmocnienia. |
| Gotu Kola (Wąkrota azjatycka) | Pamięć, funkcje poznawcze, krążenie. | Dla osób starszych oraz intensywnie uczących się. |
| Reishi i Cordyceps | Odporność, wydolność fizyczna. | Dla sportowców i osób z osłabionym układem immunologicznym. |
Jak długo trzeba stosować adaptogeny, aby zauważyć efekty?
To jedno z najczęściej zadawanych pytań. W przeciwieństwie do leków przeciwbólowych, adaptogeny nie działają natychmiastowo. Ich wpływ na organizm jest kumulatywny.
-
Pierwsze efekty: Niektórzy zauważają subtelną poprawę nastroju lub energii już po kilku dniach.
-
Pełne działanie: Zazwyczaj wymaga regularnego stosowania przez minimum 4 do 6 tygodni.
Warto pamiętać o zasadzie cykliczności. Organizm może przyzwyczaić się do bodźców, dlatego zaleca się robienie przerw (np. 3 miesiące stosowania, 1 miesiąc przerwy).
Czy adaptogeny są bezpieczne dla każdego?
Mimo że są to substancje naturalne, „naturalny” nie zawsze znaczy „bezpieczny dla każdego w każdej sytuacji”. Adaptogeny to silnie działające zioła, które wchodzą w interakcje z procesami fizjologicznymi.
Kto powinien zachować szczególną ostrożność?
-
Kobiety w ciąży i karmiące piersią: Większość adaptogenów nie została przebadana pod kątem bezpieczeństwa dla płodu.
-
Osoby przyjmujące leki: Szczególnie leki na tarczycę, cukrzycę, nadciśnienie oraz leki przeciwdepresyjne (SSRI). Ashwagandha może nasilać działanie leków na tarczycę, a Różeniec górski może wchodzić w interakcje z antydepresantami.
-
Osoby przed operacjami: Niektóre zioła (np. żeń-szeń) mogą wpływać na krzepliwość krwi.
Zawsze przed rozpoczęciem suplementacji – zwłaszcza jeśli chorujesz przewlekle – skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.
Adaptogeny to potężne narzędzie w walce ze skutkami współczesnego stylu życia. Pomagają przywrócić równowagę, dodać energii i wyciszyć skołatane nerwy. Kluczem do sukcesu jest jednak dobranie odpowiedniej rośliny do swoich potrzeb oraz cierpliwość w oczekiwaniu na efekty.
***
Odważne komentarze, unikalna publicystyka, pasjonujące reportaże i rozmowy – czytaj w najnowszym numerze tygodnika „O!Polska”. Do kupienia w punktach sprzedaży prasy w regionie oraz w formie
e-wydania
***
