Kleszcze możesz spotkać praktycznie wszędzie. Nie musisz iść do lasu, aby „złapać pasażera na gapę”. Wystarczy wizyta w parku, spacer z psem wokół bloku czy praca w ogródku. Kleszcze stają się aktywne już na przełomie lutego i marca. Ich ukąszenie, choć bezbolesne, może wiązać się z ryzykiem zakażenia chorobami odkleszczowymi. Dane NFZ są alarmujące. Liczba pacjentów z tymi chorobami rośnie. W 2024 r. przekroczyła 98 tys.
Zakażenie boreliozą możliwe jest tylko w wyniku pokłucia przez zakażonego kleszcza. Nie możesz zarazić się boreliozą od osoby, która na nią choruje. W związku z tym, iż Borrelia przebywa w jelicie środkowym kleszcza, zanim bakterie zdążą się przedostać z kleszcza do żywiciela poprzez gruczoły ślinowe, upływa trochę czasu. Nim bakteria dotrze do tkanek gospodarza, może minąć wiele godzin od rozpoczęcia żerowania przez kleszcza. Z tego powodu im szybciej kleszcz zostaje usunięty, tym mniejsze jest ryzyko zakażenia boreliozą
Kleszcz pospolity jest pajęczakiem, który przechodzi trzy fazy cyklu rozwojowego – od larwy po nimfę, aż do postaci dorosłej w ciągu 2–3 lat. Żeby mógł się przekształcić w kolejną postać, musi napić się krwi zwierzęcia lub człowieka. Może mieć wielkość główki od szpilki. Czeka na żywiciela na krzewach, w trawie, w miejscach wilgotnych. Kleszcze są najbardziej aktywne od wiosny do wczesnej jesieni.
Zakażenie boreliozą
Borelioza to choroba bakteryjna. Niewielki odsetek kleszczy jest nosicielami i nie każdy kontakt z zakażonym kleszczem powoduje zachorowanie, ale jeśli borelioza się rozwinie, może prowadzić do poważnych powikłań. Choroba ta może rozwijać się w ciągu miesięcy, a nawet lat.
Bezwzględnie trzeba ją leczyć. Dlatego już pierwsze objawy wymagają antybiotykoterapii. Uwaga! Nieleczona borelioza może prowadzić do wielu groźnych powikłań neurologicznych, zaburzeń serca czy chorób stawów. Konieczny może być pobyt w szpitalu i rehabilitacja.
Jak rozpoznać zakażenie?
W ciągu 1-6 tygodni w miejscu ugryzienia przez kleszcza może się pojawić:
- rumień wędrujący – zmiana o kształcie owalnym, która w miarę upływu czasu się powiększa (na ogół ma kształt obrączkowaty, jednak czasami może mieć inną postać lub w ogóle nie wystąpić.) Rumień po ukłuciu kleszcza nie występuje u wszystkich pacjentów z boreliozą – dotyka około 40-60 procent zakażonych;
- gorączka
- zmęczenie
- bóle głowy
- uczucie rozbicia.
Ryzyko zakażenia rośnie wraz z czasem przebywania kleszcza w skórze. Jeżeli zakażony kleszcz żeruje krótko (do 24 godzin), ryzyko infekcji nie jest duże, natomiast gdy bytuje ponad 72 godziny ryzyko jest prawie stuprocentowe. Czasami zakażenie manifestuje się ostro, niekiedy na początku ma przebieg skąpoobjawowy.
Tylko około 30 procent ludzi pamięta fakt ukąszenia przez kleszcza i odnotowuje w wywiadzie lekarskim wystąpienie rumienia wędrującego.
Zakażenie krętkiem ma trzy fazy. W pierwszej wczesnej, około 2 tygodnie po zakażeniu, na skórze pojawia się rumień wędrujący.
Druga faza to rozsiane zmiany skórne:
- zapalenie mięśnia sercowego,
- borelioza oczna,
- objawy neurologiczne,
- porażenie nerwów obwodowych, zwłaszcza nerwu twarzowego z opadaniem kącika ust, niemożnością zmarszczenia czoła i wyszczerzenia zębów.
W fazie późnej, która ma miejsce nawet kilka lat po kontakcie z kleszczem dochodzi do zapalenia stawów, neuroboreliozy z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu oraz zanikowego zapalenia skóry. Mogą też utrzymywać się problemy kardiologiczne w postaci zaburzeń przewodnictwa manifestujące się np. wolną akcją serca (tzw. bradykardią).
WAŻNE! Uważnie obserwuj swoje samopoczucie i wygląd skóry po ugryzieniu. Samoistne zniknięcie rumienia wędrującego nie oznacza wyzdrowienia.
Objawy choroby z Lyme są zróżnicowane, a niektóre z nich są podobne do innych chorób. To sprawia, że borelioza jest rozpoznawana przez lekarzy różnych specjalności (w tym np. dermatologów, neurologów).
Borelioza i nie tylko – ile jest zachorowań
Utrzymuje się wysoka liczba zachorowań na choroby przenoszone przez kleszcze. W 2024 roku lekarze POZ udzielili pomocy ponad 98 tys. pacjentów z chorobami odkleszczowymi. Wśród nich, aż 62 tys. osób miało boreliozę – chorobę, która nieleczona prowadzi do groźnych powikłań neurologicznych i kardiologicznych.
Liczba pacjentów zgłaszających się z chorobą przenoszoną przez kleszcze w latach:
- 2021 r. – 85 tys.
- 2022 r. – 95 tys.
- 2023 r. – 104 tys.
- 2024 r. – 98 tys.
Widać wyraźną sezonowość zachorowań na choroby odkleszczowe. Najwięcej pacjentów zgłasza się do lekarzy POZ z chorobą odkleszczową w czasie wakacji, tj. od czerwca do sierpnia, kiedy spędzamy więcej czasu wśród zieleni. Zdecydowanie rzadszą, ale bardziej niebezpieczną chorobą przenoszoną przez kleszcze jest wirusowe odkleszczowe zapalenie mózgu. W 2024 r. zachorowało 850 osób.
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM)
Jest ono poważną chorobą wirusową przenoszoną przez kleszcze mogącą prowadzić do kilku groźnych powikłań.
Kleszczowe zapalenie mózgu jest chorobą powodowaną przez wirus KZM. Atakuje on komórki nerwowe w mózgu oraz otaczające go struktury. Najczęściej do zakażenia dochodzi poprzez pokłucie przez kleszcza. Jest także możliwe zachorowanie w skutek spożycia surowego (niepasteryzowanego) mleka lub jego przetworów, pochodzących od krów i kóz zainfekowanych wirusem KZM. Przypadki choroby odnotowano we wszystkich grupach wiekowych – w tym u niemowląt.
Choroba ujawnia się zwykle 7–14 dni po ukłuciu przez kleszcza. Objawy to: zawroty głowy, nudności i wymioty. Choroba nie przenosi się między ludźmi. Profilaktyka choroby polega na ochronie ciała przed kleszczami, stosowaniu repelentów, jak najszybszym mechanicznym usuwaniu kleszczy oraz na szczepieniu.
Wyróżnia się 3 podtypy wirusa:
- europejski (dominuje w Europie),
- syberyjski,
- dalekowschodni.
Zakażenie przenoszone jest podczas ukłucia przez kleszcze Ixodes. Dorośli chorują częściej niż dzieci.
Odkleszczowe zapalenie mózgu (KZM) występuje endemicznie w regionie Europy Środkowej, krajach nadbałtyckich, w tym w Polsce, Federacji Rosyjskiej oraz Azji Wschodniej. Jednak wraz z rozwojem turystyki zachorowania na odkleszczowe zapalenie mózgu stały się w zasadzie problemem ogólnoświatowym.
W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat obszary endemiczne się powiększyły, a w obrębie wielu z nich odnotowano zwiększenie zapadalności. W Europie i Azji co roku rejestruje się 10 000–15 000 nowych zachorowań na KZM, przy czym niemal połowa z nich dotyczy regionu Rosji.
U większości chorych objawy KZM ustępują całkowicie. Należy jednak pamiętać, że zachorowanie na odkleszczowe zapalenie mózgu wiąże się z ryzykiem rozwoju długotrwałych następstw neurologicznych, których ryzyko wystąpienia zwiększa się wraz z ciężkością objawów.
Szacuje się, że ogółem powikłania neurologiczne rozwiną się u około 20–60 procent chorych, w tym ciężkie u około 10 procent. Wśród powikłań neurologicznych utrzymujących się nawet do kilku lat po zachorowaniu obserwuje się przewlekły ból głowy, zmęczenie fizyczne i psychiczne (astenia), zaburzenia pamięci i koncentracji, upośledzenie słuchu, zaburzenia widzenia, afazję (problem z mową), drżenia i zaburzenia ruchowe, niedowłady, objawy porażenia nerwów czaszkowych, zanik mięśni (najczęściej obręczy barkowej), zaburzenia koordynacji ruchowej, niedowład połowiczy (ręki i nogi po tej samej stronie) lub kończyn dolnych.
Samodzielne usunięcie kleszcza
Jeżeli zobaczyłeś kleszcza wkłutego w skórę – usuń go jak najszybciej. Im dłużej kleszcz ma kontakt z krwią człowieka, tym większe jest ryzyko zakażenia.
Znaczący wzrost ryzyka zakażenia bakterią przenoszoną przez kleszcze pojawia się po 36 godzinach od momentu wkłucia.
W aptekach są dostępne narzędzia do bezpiecznego i skutecznego, samodzielnego usuwania kleszczy. Wszystkie z nich gwarantują bezpieczne uchwycenie kleszcza bliżej skóry i wyciągnięcie go.
Po usunięciu kleszcza należy zastosować czynności higieniczne tj. umycie i zdezynfekowanie skóry np. wodą utlenioną.
Co zrobić kiedy kleszcz pozostanie w skórze?
W sytuacji, w której w trakcie usuwania kleszcza pozostanie duży fragment jego ciała, np. główka, należy zgłosić się do lekarza.
Mniejsze fragmenty kleszcza, które w trakcie usuwania pozostaną pod skórą z reguły nie zwiększają ryzyka zakażenia, wówczas wystarczy umycie i dezynfekcja rany. Według dr Agnieszki Jankowskej-Zduńczyk nieprawidłowe usuwanie kleszczy zwiększa ryzyko zakażenia drobnoustrojami chorobotwórczymi.
Dlatego pamiętaj by kleszcza:
- nie wyciągać „gołymi” palcami
- nie rozgniatać
- nie wyciskać
- nie wykręcać
- nie przypalać
- nie smarować tłustymi substancjami lub innymi chemikaliami np. kosmetykami do ciała, oliwą z oliwek
- nie usuwać igłą.
Jeśli kleszcz zostanie w całości usunięty przed upływem 24 – 48 h od ukąszenia, ryzyko rozwoju choroby jest mniejsze.
Kiedy po pomoc do lekarza?
Porady lekarza mogą wymagać sytuacje, w których:
- wystąpiło zaczerwienie i/lub obrzęk, w miejscu wkłucia i/lub wokół niego po całkowitym lub niecałkowitym usunięciu kleszcza (w sytuacjach, gdy pozostał duży fragment);
- wystąpiły nagłe i inne poważne objawy: wysoka gorączka, nudności i wymioty, bóle głowy lub objawy neurologiczne.
Jeśli lekarz zadecyduje o konieczności interwencji chirurgicznej, otrzymasz odpowiednie skierowanie na dalsze leczenie.
Badaj siebie, nie kleszcza
Zdarza się, że po ugryzieniu przez kleszcza przynosimy pajęczaka do laboratorium diagnostycznego do zbadania. Krajowa Izba Diagnostów Laboratoryjnych zdecydowanie to odradza.
– Takie badanie, zgodnie z przepisami, nie może być uznane za badanie diagnostyczne. Co więcej, nie jest także rekomendowane przez gremia naukowców oraz specjalistów w dziedzinie chorób zakaźnych – informuje Monika Pintal-Ślimak, prezes Krajowej Rady Diagnostów Laboratoryjnych.
Badanie kleszcza pozwala jedynie określić, czy jest on nosicielem krętków Borrelia. Dodatni wynik nie potwierdza przeniesienia krętków do organizmu ludzkiego. Nie można zatem na podstawie badania kleszcza potwierdzić, że doszło do zarażenia u człowieka.
Borelioza – jak zapobiegać zachorowaniu?
- unikaj spacerów porośniętymi brzegami rzek, wśród wysokich traw, na leśnych mokradłach – to naturalne środowisko bytowania kleszczy;
- załóż wysokie buty, długi rękaw i długie spodnie, zadbaj o nakrycie głowy;
- wybieraj ubrania o jasnych kolorach, na których szybciej można zaobserwować kleszcza i usunąć go zanim dojdzie do ukąszenia;
- stosuj środki odstraszające kleszcze np.: kremy, aerozole, olejki;
- po spacerze wytrzep odzież, aby usunąć kleszcze, które nie zdążyły się wkłuć w skórę i obejrzyj całe ciało, zwracając szczególną uwagę na okolice brzucha, piersi, pachwin i kolan – to częste obszary ukąszeń kleszczy.
Czytaj także: Sporty mądrze uprawiane pomagają na wiele dolegliwości
***
Odważne komentarze, unikalna publicystyka, pasjonujące reportaże i rozmowy – czytaj w najnowszym numerze tygodnika „O!Polska”. Do kupienia w punktach sprzedaży prasy w regionie oraz w formie e-wydania
