Bank genów. Co to za kolekcja?
Bank genów to kolekcja danych genetycznych wybranej grupy organizmów. W przypadku roślin można zbierać zasuszone i odpowiednio przygotowane okazy w formie arkuszy zielnikowych. Również roślin in vitro, zamrożonych sadzonek lub pąków albo w formie nasion.
W banku genów w MCBR UO znajdą się zgromadzone już przez botaników arkusze zielnikowe. To około 30 tys. roślin naczyniowych i porostów. Na tym nie koniec. W związku z tym w przyszłości będą w nim także nasiona, tkanki i DNA gatunków rzadkich i ustępujących roślin Śląska Opolskiego.
– Instytut Biologii UO powoli urządza się w pomieszczeniach MCBR – mówi dr hab. Sylwia Nowak, prof. UO. – Trwa montaż mebli i urządzeń w laboratoriach. Bank Genów Roślin Polnych i Użytkowych to tworzona nowa infrastruktura i niezależna jednostka. Regały już stoją. Na ten moment czekaliśmy ćwierć wieku.
Dlatego do banku genów zostaną przeniesione zbiory ze Śląska, Bałkanów, Tadżykistanu, Kirgistanu, Uzbekistanu, Chin, Tajlandii, Malezji, Kambodży, Filipin, Indonezji, Sri-Lanki, Nepalu, Argentyny i Brazylii. Gromadzone i opisywane były głównie przez prof. Eugeniusza Kuźniewskiego, prof. Arkadiusza Nowaka i dr Grzegorza Leśniańskiego.
– Niektóre okazy liczą nawet 80 lat. Dlatego daty najstarszych zbiorów można uznać za początki kolekcji – mówi dr hab. Sylwia Nowak.
Funkcjonalne pomieszczenia zamiast pokoju
Do tej pory opolscy naukowcy dysponowali pokojem przeznaczonym na herbarium.
– Był praktycznie od podłogi do sufitu wyłożony stosami materiałów zielnikowych – mówi dr Małgorzata Jaźwa i dodaje, że dzięki budowie MCBR UO zbiory te będą przechowywane w klimatyzowanym i przestronnym pomieszczeniu. – Arkusze będą łatwo dostępne dzięki specjalnym, ruchomym regałom. Będzie też miejsce, by wygodnie usiąść do pracy nad analizą zbiorów.
– Arkusze zielnikowe były podstawą merytoryczną do badań taksonomicznych i florystycznych. Są dla nas podstawową formą gromadzenia dokumentacji naukowej – wyjaśnia dr Małgorzata Jaźwa. – Często roślinę trzeba zebrać i dopiero analizując cechy widoczne pod lupą binokularną, przyporządkować do określonego gatunku.
Bezcenne zbiory opolskich botaników
Materiały zielnikowe mogą być źródłem DNA do badań molekularnych czy analiz chemicznych. A jak to się przekłada na zastosowanie praktyczne?
– Banki genów są tworzone na całym świecie dla zachowania różnorodności biologicznej. Bezsprzecznie to szczególnie istotne w rolnictwie. Również do przechowywania i ochrony roślin uprawnych oraz roślin z nimi spokrewnionych – dodaje dr Jaźwa.
MCBR UO będzie jedynym takim obiektem na Opolszczyźnie. – Banki nasion mogą służyć do odtwarzania wymarłych populacji roślin. Choćby w miejscu w którym występowały. A później z jakichś przyczyn wyginęły. Możemy w ten sposób próbować odtworzyć populacje roślin ginących. Stwarza to również to możliwość do odtworzenia dawniejszych odmian roślin uprawnych – wyjaśnia prof. Nowak.
– Stanowią też formę zabezpieczenia przed tzw. erozją genetyczną, czyli nieodwracalną utartą różnorodności genetycznej, która może występować przy uprawach i selekcjach materiału do siewu przez tysiące lat.